پشت صحنه بوروکراسی تجارت

فرود عسگری رئیس کل گمرک ایران

تا سال 91-92 بالغ بر 16 طبقه تعرفه داشتیم و تعرفه از 4 درصد تا 176 درصد بود. از سال 92 شروع به کاهش طبقات تعرفه کردیم و از 16 طبقه تعرفه الان به 8 طبقه رسیده‌ایم و از ماخذ 176 درصد تا همین یک ماه اخیر که بحث تغییرات داشتیم، بالاترین ماخذ، 55 درصد بود. بنابراین تا حدی نگاه صرف درآمدی به گمرک تغییر کرده است.
در سال گذشته چیزی حدود 3 هزار و 600 میلیارد تومان معافیت دادیم. بخشی از آن، معافیت‌های بخش خطوط تولیدی و تجهیزات است. پیش‌بینی‌مان این است که امسال تا 4 هزار میلیارد تومان معافیت گمرکی بدهیم.
یکی از وظایف گمرک بحث حفاظت از سلامت جامعه است. باید به سمت شفافیت و روان‌سازی تجارت و اقتصاد حرکت کنیم. وقتی همه چیز شفاف شد قطعا سیاست‌گذاری‌های تجاری هم بهتر جواب می‌دهد.
در کشورمان حول و حوش 16 رویه‌ گمرکی داریم، اما در کشوری مثل کره 4 رویه و در اسپانیا 3 رویه است. حتی در کشورهایی که پیشرفته هستند 5 رویه گمرکی وجود دارد، اما تعدد رویه‌های گمرکی در ایران، کنترل کردن و مدیریت کردن آنها را برای کارکنان و اقتصاد، سخت کرده است.
ما در گمرک پیش‌قدم شدیم که این رویه‌ها را ساماندهی کنیم. بنابراین هم در ملوانی و هم در کولبری گمرک متولی شده است که با همراهی و همکاری دستگاه‌های مرتبط آنها را ساماندهی کند.
در حوزه‌ کولبری در چهار استانی که مشخص شد قرار شد کوله‌بران شناسایی شوند، کارت الکترونیک برایشان صادر شود، فهرست کالاهایی که می‌توانند همراه خودشان بیاورند مشخص شود، سقف میزان معافیتی که به هر کدام از آنها داده می‌شود نیز مشخص است؛ بنابراین دیگر مانند گذشته نیست که هیچ اعمال قانون و کنترلی روی آن صورت نگیرد. در حوزه‌ ملوانی و ته‌لنجی هم همین تصمیم را گرفتیم.
در برنامه‌ پنجم قرار بود 30 درصد گمرکات غیرفعال ما کاهش یابد؛ ولی در مقابل آن مناطق آزاد و ویژه و بازارچه‌ها افزایش یافت.
تا الان بیش از 117 شرکت را به‌عنوان فعال مجاز اقتصادی معرفی کردیم که 27 شرکت دانش‌بنیان هستند.
اسم کارشناس‌ها را هر روز در سامانه کدگذاری می‌کنند.
توانسته‌ایم فساد را واقعا کاهش و ریسک آن را افزایش دهیم.
صاحب کالا می‌تواند رصد کند که ترخیص کالایش در چه مرحله‌ای است .
با همین سیستم‌ها بین 176 گمرک که در سازمان جهانی هستند، در سال 2017 مقام اول در مبارزه با قاچاق بین گمرکات جهان را به‌دست آوردیم.
فعالیت‌هایی که در گمرک انجام شده موجب شده درآمدهای گمرکی نیز افزایش یابد و درآمدها از 8 هزار میلیارد تومان سال 1392 به بیش از 18 هزار میلیارد تومان صرفا در بخش حقوق ورودی رسید.
پارسال مجموع درآمدهای ما از محل حقوق ورودی، عوارض و ارزش افزوده بیش از 33 هزار میلیارد تومان بود و امسال هم افزایش 37 درصدی را داشتیم.
سامانه مشخص می‌کند چه کسی، کجا و چه مدت زمانی کالا را متوقف کرده است. این سیستم تاخیرهای همه سازمان‌ها را ‌استخراج و ابلاغ می‌کند. دیگر کسی نمی‌تواند پشت دیوار گمرک پنهان شود.
ما مشکل نرم‌افزاری نداریم. اگر قطع و وصلی باشد، لحظه‌ای است.
زمان ترخیص از 26 روز به 3 روز رسیده است و صادرات یک روزه انجام می‌شود.
در گمرک سه روزه کالا را ترخیص می‌کنیم؛ اینکه دیگران مجوز را دیر می‌دهند واقعا مربوط به گمرک نیست.

یادتان است که گفتم 27 سازمان با ما کار می‌کنند؟ در قانون مقررات صادرات و واردات آنها متولی بخشی از واردات‌ هستند؛ یعنی هر کسی که به ما کالا اظهار می‌کند باید سازمان‌های متولی مجوز بدهند. مثلاً از استاندارد باید برای ورود برخی از کالاها مجوز دریافت شود. اینها زمان‌بر است.
مثلاً پارچه‌ آکسفورد یک تعرفه دارد، پارچه‌ای که الیافش پنبه باشد یک تعرفه دارد یا بقیه پارچه‌ها هر کدام یک تعرفه دارند. تشخیص تعرفه‌های آنها برای همکاران ما کار بسیار سختی است؛ ولی چه کسی متولی این است؟! در مورد همین پارچه، استاندارد باید مجوز بدهد؛ چون همکاران ما که نمی‌توانند تشخیص بدهند! ما هزاران ردیف کالای شیمیایی داریم که وارد گمرک می‌شود. این را باید به آزمایشگاه بدهیم تا تعیین ماهیت شود و تعرفه را مشخص کنیم. بنابراین حرف شما درست است.به نظرم این تعداد تعرفه برای زیربخش‌ها زمینه‌ فساد را بیشتر می‌کند.

یک مثال برایتان می‌آورم تا مشکل را ما در این زمینه متوجه شوید. وزارت جهاد در مورد تخمه‌ آفتابگردان گفته اگر تخمه‌ آفتابگردان برای کارخانه‌های روغن‌کشی وارد شود 5 درصد تعرفه و اگر برای آجیل وارد شود 40 درصد تعرفه دارد! ما در این مورد یک اختلاف با آزمایشگاه و استاندارد داریم. این تخمه‌ها را نمونه‌برداری می‌کنیم و به آزمایشگاه می‌فرستیم و می‌گوییم شما تشخیص دهید که این تخمه‌های آفتابگردان برای چه کاری وارد می شود. آزمایشگاه می‌گوید من باید از کجا بدانم؟ خب این فساد ایجاد می‌کند. اختلاف تعرفه این دو تا هم بین 5 تا 40 است یعنی 35 درصد!!! ولی بحثی را که شما می‌گویید؛ درست است. تنوع ماخذهایمان زیاد است و این مسئله را هم مطرح کردیم. قرار بود ما طبقات تعرفه‌ای را به 6 تا هم برسانیم که فقط تا 8 طبقه کاهش دادیم. این موضوع به عهده سازمان توسعه تجارت است.
الان یکی از گرفتاری‌های ما در حوزه‌ی گمرک، همین بحث تغییرات دائمی مقررات است که مسبب آن هم ما نیستیم. مثلاً الان برای خودرو تعرفه‌ی 40 درصد داریم، تعرفه‌ 55 درصد داریم، 75 درصد داریم و… این را گمرکات دوباره برایش برنامه بریزند. یا مثلاً همین امسال دو بار فهرست تعرفه به ما ابلاغ شده است؛ همکاران ما باید بنشینند مأخذ تعرفه‌ها را دقیقا کنترل بکنند که اگر از یک جایی کم گرفتند کسر دریافتی بزنند. طبقات متعدد تعرفه، مأخذهای متعدد، وجود دستگاه‌های مختلف، سیاست‌های متغیر، عدم‌ثبات مقررات و مواردی از این دست گمرک را هم با مشکل مواجه کرده است. بسیاری از این موارد در حوزه‌ سیاست‌گذاری سازمان توسعه‌ی تجارت است.فکر می‌کنم همین بررسی‌ها زمان ترخیص کالا را هم افزایش می‌دهد. این هم یکی از انتقادهایی است که فعالان بخش خصوصی دارند.